Του Ευθύμη Λεκάκη
Νομικού LL M. International Law,
Οικονομολόγου (μέλους Ο.Ε.Ε.),
Ιστορικού Ερευνητή

Η 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων από τους Νεότουρκους υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ, του αυτοκληθέντος Ατατούρκ. Όταν μιλάμε για γενοκτονία των Ποντίων, αναφερόμαστε στις σφαγές και τους εκτοπισμούς εναντίον Ελληνικών πληθυσμών στην περιοχή του Πόντου που πραγματοποιήθηκαν από το κίνημα των Νεότουρκων κατά την περίοδο 1914-1923.
Στις 19/5/1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα, για να ξεκινήσει τη δεύτερη και πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας, υπό την καθοδήγηση των γερμανών και σοβιετικών συμβούλων του, θέτοντας σ’ εφαρμογή τη δεύτερη και σκληρότερη φάση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η εκτόπιση, η εξάντληση από έκθεση σε κακουχίες, τα βασανιστήρια, η πείνα και η δίψα, οι πορείες θανάτου στην έρημο και συχνότατα οι εν ψυχρώ δολοφονίες ή εκτελέσεις. Ο αριθμός των θυμάτων έχει υπολογιστεί από μελετητές σε 353.000.

Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου εντάσσονταν στο ευρύτερο σχέδιο των Νεοτούρκων και Κεμαλικών για την εξόντωση των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, μεταξύ των οποίων οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι. Επρόκειτο δηλαδή για ένα φασιστικό σχέδιο «εθνοκάθαρσης» πάνω στο οποίο στηρίχθηκε το λεγόμενο «κοσμοπολίτικο κράτος» του Κεμάλ.

Οι αποδείξεις για το έγκλημα σε βάρος του Ποντιακού ελληνισμού είναι πολυάριθμες και συγκλίνουσες. Προκύπτουν ακόμη από τα ίδια τα οθωμανικά και τουρκικά αρχεία και εκδόσεις – κυβερνητικές αποφάσεις και νομοσχέδια- από τα αρχεία των ευρωπαϊκών χωρών και των Η.Π.Α., από αναφορές ξένων διπλωματικών υπαλλήλων, πρεσβευτών, προξένων, ιεραποστόλων και φιλανθρωπικών οργανώσεων. Τα κύρια όμως στοιχεία της εκτέλεσης του εγκλήματος προκύπτουν από την ίδια την ιστορία των Ποντιακών οικογενειών με τα δικά της θύματα και τις μαρτυρίες εκείνων που επέζησαν από τις σφαγές.

Η εκστρατεία εξόντωσης των Ελλήνων του Πόντου χωρίζεται σε δυο φάσεις:                                  A’ φάση από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ως την κατάληψη της Τραπεζούντας από τον ρωσικό στρατό 1914-1916 και τελειώνει με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου 1918          Β’ φάση ολοκληρώνεται με την εφαρμογή του Συμφώνου για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923

Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, οι Τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοπόντιους. Ό,τι δεν είχε καταφέρει ο σουλτάνος σε 5 αιώνες, το πέτυχε ο Κεμάλ σε 5 χρόνια.

Οι Τούρκοι, με πρόσχημα την «ασφάλεια του κράτους», προέβησαν στον εκτοπισμό ενός μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού στην αφιλόξενη μικρασιατική ενδοχώρα μέσω των λεγομένων «Ταγμάτων Εργασίας» («Αμελέ Ταμπουρού»).

Στα «Τάγματα Εργασίας» αναγκάζονταν να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στο στρατό. Δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Οι περισσότεροι πέθαιναν από πείνα, κακουχίες και αρρώστιες.

Οι διωγμοί και τα εγκλήματα των Τούρκων, οδήγησαν τους  Έλληνες του Πόντου να πάρουν τα βουνά, οργανώνοντας ένοπλα αντάρτικα σώματα κατά του οργανωμένου εχθρού. Σήμερα θεωρείται βέβαιο, πως εάν δεν υπήρχε η ένοπλη αντίσταση -κυρίως στον Δυτικό Πόντο- ο αριθμός των θυμάτων θα ήταν ακόμη μεγαλύτερος.

Το 1919 οι Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο ελληνοαρμενικό κράτος. Το σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να προχωρήσουν στην «τελική λύση».

Παράλληλα με τις εξοντωτικές πορείες, το εκτελεστικό όργανο του Κεμάλ, ο Τοπάλ Οσμάν μαζί με τους Καϊμακάμηδες, συγκρότησαν δολοφονικές ομάδες για το συστηματικό διωγμό, τη σφαγή και τον αφανισμό των Ελλήνων. Με αναφορά του (28/11/1921) προς τον πρωθυπουργό της Γαλλίας Μπριάν, ο Γάλλος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη Πελλέ, αναφέρεται και στα εγκλήματα του Τοπάλ Οσμάν και των ανδρών του: «Οι Τούρκοι άρχισαν να καταπιέζουν τους χριστιανούς της Σαμψούντας. Οι αντάρτες και οι Τούρκοι χωρικοί, όλοι εξοπλισμένοι μέχρι τα δόντια, όργανα της κυβέρνησης από πολύ καιρό, άρχισαν αν λεηλατούν και να καταπιέζουν τους χριστιανούς κατοίκους. Οι πιο πολλοί από τους χωρικούς σφάχτηκαν άγρια. Οι ένοπλοι αντάρτες του Τοπάλ Οσμάν, διέπρατταν μέρα με τη μέρα δολοφονίες δυστυχισμένων χωρικών, όχι για τίποτε άλλο πάρα μόνο για να ικανοποιήσουν τα ζωώδη ένστικτά τους».

Μετά από μια δεκαετία εξοντωτικών διωγμών φτάσαμε στο 1923, για να εγκαταλείψουν οι Έλληνες τον Πόντο ύστερα από μια παρουσία εκεί περίπου τριών χιλιάδων ετών. Εκατόν και πλέον γενιές Ελλήνων μεγαλούργησαν στον Πόντο και την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης θάλασσας από την εποχή της αργοναυτικής εκστρατείας. Τα ελληνικά γνωρίσματα ήταν κυρίαρχα σε όλη την περιοχή. Η αγάπη για την Πατρίδα, η διάθεση για μάθηση και δημιουργία, το όραμα, τα εμπορικά τολμήματα, το ενδιαφέρον για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη υπόσταση.
Το έγκλημα αυτό θεωρείται ως η δεύτερη μεγάλη γενοκτονία του 20ου αιώνα, μετά από αυτή των Αρμενίων, την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πάλι από την Οθωμανική Αυτοκρατορία με 1,5 εκατομμύριο νεκρούς. Όσοι γλίτωσαν από τις σφαγές κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Ρωσία και στην Ελλάδα. Όσοι δεν κατόρθωσαν να μετακινηθούν, παρέμειναν στα ορεινά κυρίως χωριά του Πόντου, με προδιαγεγραμμένη συνέπεια το βίαιο εξισλαμισμό τους. Η γενοκτονία των Ποντίων δεν θα πραγματοποιείτο, εάν δεν υπήρχαν άμεσοι ή έμμεσοι συνεργοί των Τούρκων εγκληματιών:
Πρώτοι οι Γερμανοί στρατιωτικοί καθοδηγητές των Νεότουρκων και του Μουσταφά Κεμάλ, που με την ουσιαστική βοήθειά τους, συντελέστηκε η γενοκτονία τόσο των Αρμενίων όσο και των Ποντίων.
Δεύτεροι οι Σοβιετικοί, που με την τεράστια βοήθεια και την πολιτική κάλυψη που παρείχαν στον Κεμάλ, έδωσαν τη χαριστική βολή στους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας.      Τρίτοι οι Άγγλοι, οι Γάλλοι, αλλά και οι Αμερικάνοι, που επίσης βοηθούσαν τους Νεότουρκους και επωμίζονται βαρειές ευθύνες.

Το Δεκέμβρη του 2007 η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών (International Association of Genocide Scholars ή IAGS) αναγνώρισε επίσημα τη γενοκτονία των Ελλήνων, μαζί με την γενοκτονία των Ασσυρίων, και εξέδωσε το υπ’ αριθμ. 44 ψήφισμά τους.                                            Η γενοκτονία των Ποντίων είναι αναγνωρισμένη ως τέτοια επισήμως από τα εξής κράτη:          1. Ελλάδα, έστω και καθυστερημένα, με το N. 2193/1994
2. Σουηδία με υπερψήφιση στο Σουηδικό κοινοβούλιο στις 11 Μάρτη του 2010,
3. Αρμενία τον Μάρτη του 2015, μαζί με τη γενοκτονία των Ασσυρίων,
4. Ολλανδία, μαζί με τη γενοκτονία των Αρμενίων και Ασσυρίων, στις 9 Απριλίου 2015                5. Οκτώ ομόσπονδες δημοκρατίες της Ρωσίας
6. Η Βουλή της Πολιτείας της Νότιας Αυστραλίας
7. Αυστρία
8. Κύπρο
9. ΗΠΑ εκτός από τις οκτώ Πολιτείες που είχαν αναγνωρίσει τη γενοκτονία, από το 2019 τόσο η Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και η Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών, είχαν αναγνωρίσει επίσημα τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, απόφαση την οποία ο τότε πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δεν έλαβε υπ’ όψη του. Ωστόσο, πρόσφατα ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, επικύρωσε τις αντίστοιχες αποφάσεις που αφορούσαν την αναγνώριση της αρμενικής Γενοκτονίας. Η Τουρκία, δεν αποδέχεται ότι υπήρξε γενοκτονία και αποδίδει τα εγκλήματα κατά των χριστιανών Ποντίων σε παράλληλες απώλειες πολέμου, σε λοιμό και σε ασθένειες. Αντιθέτως, την 19η Μάη, την τιμούν και τη γιορτάζουν ως Ημέρα Μνήμης του Μουσταφά Κεμάλ και Γιορτή Νεολαίας και Αθλητισμού, αφού – σύμφωνα με την ιστοριογραφία τους- από εκεί ξεκίνησε τον «απελευθερωτικό αγώνα» ο Μουσταφά Κεμάλ, που οδήγησε στην ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923. Κάθε χρόνο στη Σαμψούντα, πραγματοποιούνται πανηγυρικές φιέστες, παρουσία υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξιωματούχων.

Το θέμα αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου ουδέποτε τέθηκε επισήμως από την ελληνική πλευρά προς την Άγκυρα, ούτε στα διεθνή φόρα ούτε στις διακρατικές συνομιλίες, την ώρα που Άγκυρα  θέτει συνεχώς προκλητικά και πέρα από κάθε έννοια Διεθνούς Δικαίου, νομικά έωλα ζητήματα, λυμένα και αποσαφηνισμένα από διεθνείς συνθήκες όπως το Δίκαιο της Θάλασσας και η Διακρατική Συμφωνία με την Ιταλία για το καθεστώς των Δωδεκανήσων, για να στριμώξει σε διπλωματικό επίπεδο τη χώρα μας.
Οι περισσότεροι σύγχρονοι Τούρκοι βρίσκονται σε μερική ή πλήρη άγνοια σχετικά με αυτά τα γεγονότα. Ωστόσο, υπάρχουν Τούρκοι ιστορικοί που έχουν δημοσίως χαρακτηρίσει τα γεγονότα αυτής της περιόδου ως γενοκτονία.    Χαρακτηριστικά θεωρώ ότι οφείλουμε να αναφέρουμε τα ονόματα των:
Πόντιου λαογράφου από την Τραπεζούντα Ομέρ Ασάν (Pontos kültürü Ο πολιτισμός του Πόντου),
Τούρκου μόνιμου κάτοικου Φρανκφούρτης Αλή Ερντέμ, που είναι ανεπιθύμητος από το Τουρκικό κράτος και συνεχώς αγωνίζεται για τα δικαιώματα των αυτόχθονων λαών της Μικράς Ασίας.
Ιστορικού και κοινωνιολόγου Τανέρ Ακτσάμ από άρθρο του οποίου με τίτλο «Οι εκτοπίσεις και οι σφαγές των Ελλήνων 1913-1914: πρόβα για τη Γενοκτονία των Αρμενίων» μπορεί να πάρει κανείς μια γεύση της ελληνικής γενοκτονίας.
Μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το άρθρο του ακαδημαϊκού, ιστορικού και κοινωνιολόγου Αλή Σαΐτ Τσετίνογλου με τίτλο «Η ιδέα του ανεξάρτητου Πόντου και η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου».
Και του Πόντιου φίλου μου Μέρτ Καγιά ή Μάρκου Αναστασιάδη όπως είναι το ελληνικό ονοματεπώνυμό του, ο οποίος στην μελέτη μνήμης όπως χαρακτηρίζει το βιβλίο του με τίτλο «Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας την περίοδο 1919-1925» στα πλαίσια μεταπτυχιακής διατριβής του, στο τμήμα Πολιτιστικών Σπουδών και Μέσων Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Χατζάτεπε, ιστορεί πραγματικές μαρτυρίες εκτουρκισθέντων και βιαίως εξισλαμισθέντων χριστιανών Ποντίων.

Σήμερα, σύσσωμος ο Ποντιακός Ελληνισμός, ζητά την Διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι. Ζητά επίσης και από την Τουρκία, αν πράγματι σέβεται τις ανθρώπινες αξίες, όπως κατά το δοκούν ισχυρίζεται, να αναγνωρίσει επιτέλους τα εγκλήματα της.
Οι Έλληνες Πόντιοι δεν ζητούν αποζημιώσεις.
Ζητούν μια επίσημη συγνώμη για να αναπαυθούν οι ψυχές των 353.000 νεκρών τους.

Η γενοκτονία εγίνκεν.
Ελαφρό το χώμαν που σκεπάζει ατούς!