Του Ευθύμη Λεκάκη
Νομικού LL M. International Law, Οικονομολόγου (μέλους Ο.Ε.Ε.), Ιστορικού Ερευνητή

..και μερικά απλά αλλά σημαντικά για να καταλαβαίνουμε κάποιους διεθνείς όρους περί ΑΟΖ.

1) Η έννοια της ΑΟΖ και η λειτουργία της.

Κατ’ αρχάς να εξηγήσουμε ότι ΑΟΖ σημαίνει «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη», δηλαδή μια περιοχή της θάλασσας, πέραν των χωρικών υδάτων, την οποία το κράτος μπορεί να εκμεταλλεύεται ή να ερευνά. Η ζώνη αυτή συνήθως εκτείνεται σε απόσταση 200 μίλια, που ξεκινά μετά τα χωρικά ύδατα του κάθε κράτους προς τη θάλασσα. Αυτή η ζώνη δεν ανήκει κυριαρχικά στο παράκτιο κράτος αλλά εντός αυτής το κράτος έχει κυριαρχικό δικαίωμα.
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι η ΑΟΖ δεν ταυτίζεται με τα χωρικά ύδατα. Η ΑΟΖ ξεκινά από εκεί που τελειώνουν τα χωρικά ύδατα, είναι ευρύτερη σε σχέση με τα χωρικά ύδατα και κατ’ αρχήν έχει οικονομική σημασία, ενώ τα χωρικά ύδατα είναι πάντα πλησιέστερα στο κράτος (πχ ο κανόνας είναι τα χωρικά ύδατα να ορίζονται στα 12 ναυτικά μίλια, αν και η Ελλάδα έχει ακόμα χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων) και αποτελούν χώρο εκδήλωσης κρατικής κυριαρχίας.

2) Ο κανόνας της μέσης γραμμής.

Όλες οι διευθετήσεις για τις θαλάσσιες ζώνες κινούνται γύρω από τέσσερις κυρίως έννοιες: της ίσης απόστασης (equidistance), της μέσης γραμμής (median line), των ειδικών περιστάσεων (special circumstances), των αρχών της επιείκειας (equitable principles) και της ασφαλούς ναυσιπλοΐας (safe navigation). Μέση γραμμή είναι αυτή της οποίας κάθε σημείο ισαπέχει από τα πλησιέστερα σημεία των γραμμών βάσης, από τα οποία μετριέται το πλάτος της ΑΟΖ καθενός από τα δύο κράτη. Πιο απλά, είναι η γραμμή που απεικονίζει το μέσο της απόστασης από τις γραμμές βάσης, δηλαδή από το όριο των χωρικών υδάτων του κάθε κράτους.

3) Η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω, μπορούμε να καταλάβουμε κάποια πράγματα αναφορικά με την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Βλέπουμε ότι έγινε μόνο μερική οριοθέτηση η οποία αφορά την περιοχή μεταξύ 26ου και 28ου μεσημβρινού. Η οριοθέτηση αυτή δεν έγινε με τον κανόνα της μέσης γραμμής.

4) Τα θετικά σημεία της οριοθέτησης.

Εντοπίζω δυο θετικά στην οριοθέτηση:
α) Ότι η Αίγυπτος εγκατέλειψε έστω και μερικώς τη λογική των ίσων αποστάσεων απέναντι στις Ελληνοτουρκικές διενέξεις. Ίσως και φοβούμενη την διαρκώς αυξανόμενη επεκτατική πολιτική της Τουρκίας ή έστω και προσωρινά, προέβη σε μερική αμφισβήτηση των τουρκικών θέσεων, παίρνοντας εμμέσως θέση δίπλα στις Ελληνικές διεκδικήσεις. Βέβαια, για το ρόλο της αυτό ανταμείφθηκε, αφού, όπως είπα, δεν τηρήθηκε ο κανόνας της μέσης γραμμής κι έτσι κέρδισε πρόσθετο μέγεθος στη δική της ΑΟΖ.
β) Ότι αμφισβητήθηκε και στην ουσία κατέρρευσε το Τουρκολιβικό σύμφωνο για την ΑΟΖ. Η Ελληνοαιγυπτιακή οριοθέτηση διεμβολίζει την Τουρκολιβυκή οριοθέτηση καθιστώντας -λόγω ελληνικής έμπρακτης αμφισβήτησης- την εφαρμογή του επίμαχου μνημονίου, τουλάχιστον, δυσχερή.

5) Τα αρνητικά σημεία της οριοθέτησης.

Η συμφωνία Ελλάδας Αιγύπτου είναι προβληματική,
α) ως προς το σκέλος του ότι δεν ακολουθήθηκε η μεθοδολογία της μέσης γραμμής και μάλιστα, με γραμμή βάσης τα χωρικά ύδατα της Κρήτης.
β) Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση εμμέσως πλην σαφώς προσχώρησε στην τουρκική θέση, σύμφωνα με την οποία τα νησιά (και μάλιστα ακόμα και τα μεγάλα, όπως η Κρήτη) δεν έχουν χωρικά ύδατα, ή έστω, έχουν μειωμένα χωρικά ύδατα. Η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, είχε εξ αρχής τη θέση ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα (εντός της οποίας το κράτος έχει κυριαρχία και επομένως η υφαλοκρηπίδα περιλαμβάνει τα χωρικά ύδατα), ούτε και ΑΟΖ. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της ραστώνης του περσινού καλοκαιριού που μείναμε πίσω από τις εξελίξεις ως προς το Τουρκολιβυκό σύμφωνο, με αποτέλεσμα να αποδεχθούμε τις αξιώσεις της Αιγύπτου.
γ) Η συμφωνία αυτή είναι επικίνδυνη για μερικά άλλα νησιά. Από τη συμφωνία αυτή εμφανίζονται χωρίς ΑΟΖ ή με δραματικά περιορισμένη ΑΟΖ, η Ρόδος, η Κάρπαθος, η Κάσος. Και πάντως, υπάρχουν νησιά στα οποία η Ελλάδα δεν προβάλει κυριαρχικά δικαιώματα, μέσω της ΑΟΖ, όπως το Καστελόριζο.

6) Συμπέρασμα.

Η συμφωνία, που διαφημίστηκε ως θρίαμβος, περιλαμβάνει δυσάρεστες αναστροφές ως προς πάγιες θέσεις της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής αναφορικά με τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας και ιδίως των νησιών. Και ναι μεν προκάλεσε το θυμό της Τουρκίας, διότι ακυρώθηκε εν τοις πράγμασι ο σχεδιασμός της για κυριαρχία στη Μεσόγειο, αλλά ταυτόχρονα της παρέχει πρόσθετα επιχειρήματα, στην επιδίωξη επιβολής των μέχρι τώρα θέσεων της σε βάρος της χώρας μας.